وقت نزول سورهٔ «فاتحه»

اولا:

سورهٔ فاتحه بنابر سخن اکثر علما، سوره‌ای است مکی. علما برای مکی بودن این سوره به اموری استدلال می‌کنند از جمله:

۱- ادلهٔ صحیح مبنی بر این قول به کثرت وارد شده است، از جمله این سخن الله متعال که می‌فرماید:

 وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ          [حجر: ۸۷]

(به راستی به تو سبع المثانی و قرآن بزرگ را عطا کردیم).

این آیه در سورهٔ حجر است که به اتفاق یک سورهٔ مکی است و پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ این «سبع المثانی» را سورهٔ فاتحه تفسیر کرده است، بنابراین سورهٔ فاتحه باید در مکه نازل شده باشد.

۲- نماز در مکه فرض شده و نماز بدون سورهٔ فاتحه درست نیست. بلکه حتی برخی از علما بر این باورند که سورهٔ فاتحه اولین سوره‌ای است که نازل شده اما این قول ضعیف است.

ابن تیمیه ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «فاتحه الکتاب بدون شک در مکه نازل شده است… و سخن کسانی که گفته‌اند این سوره در مدینه نازل شده بدون شک خطاست» (مجموع الفتاوی: ۱۷/ ۱۹۰ – ۱۹۱).

گروهی از محققان مانند ابن تیمیه و ابن کثیر و ابن حجر و بیضاوی و کواشی و دیگران، مکی بودن سورهٔ فاتحه را ترجیح داده‌اند.

نگا: «المکي والمدني» عبدالرزاق حسین (۱/ ۴۴۶ ـ ۴۶۸).

ثانیا:

قرطبی در «الجامع لأحکام القرآن» (۱/ ۱۱۵) می‌گوید: «اختلافی در این نیست که فرض شدن نماز در مکه بوده است و هرگز محفوظ نیست که در اسلام نمازی بدون الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ بوده است. سخن رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ که می‌فرماید: «بدون فاتحه الکتاب، نمازی نیست» دال بر این قول است و این خبری است دال بر حُکم (یعنی حکم نماز بدون فاتحه را بیان می‌کند) نه بر ابتدا، والله اعلم».

والله اعلم.