روش غسل کامل و حداقل غسل واجب

اولا:

غسلی که انجام داده‌اید صحیح و الحمدلله کافی است، اما برخی از سنت‌ها را انجام نداده‌اید که تاثیری بر صحت غسل ندارد.

بیان آن چنین است که غسل بر دو نوع است: غسل کافی (حداقل غسل) و غسل کامل. در غسل کافی انسان تنها واجبات را انجام می‌دهد و مستحبات و سنت‌ها را انجام نمی‌دهد، به این صورت که نیت طهارت کرده و سپس آب را به هر روشی به همه جای بدنش می‌رساند، چه زیر دوش آب بایستد و چه وارد دریا یا استخر شود، به همراه زدن آب در دهان و بینی.

اما غسل کامل یعنی آنکه مانند عمل رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ را انجام دهد و همه‌ی سنت‌ها غسل را به جای آورد.

از شیخ ابن عثیمین درباره‌ی روش غسل پرسیده شد؛ ایشان گفتند:

«روش غسل به دو صورت است:

روش اول: روش واجب (حداقل غسل) که یعنی آب را به همه‌ی بدنش برساند و مضمضه و استنشاق نیز جزو آن است، پس هر گاه آب را به هر روشی به همه‌ی بدنش رساند، حدث اکبر (جنابت) او رفع شده و طهارتش کامل گشته زیر الله متعال می‌فرماید:

وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا [مائده: ۶]

(و اگر جنبید خود را پاک کند [و غسل نمایید]).

روش دوم: روش کامل، یعنی مانند پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ غسل نماید، و هر گاه خواست غسل کند نخست دستانش را تا مچ می‌شوید سپس شرمگاه خود و آثار جنابت را می‌شوید و سپس وضوی کامل می‌گیرد و سپس سرش را سه بار با آب می‌شوید و سپس بقیه‌ی بدن را. این روش غسلِ کامل است» (فتاوی أرکان الإسلام: ۲۴۸).

ثانیا:

میان غسل جنابت و غسل حیض تفاوتی نیست جز آنکه چنگ زدن به موها در غسل حیض استحباب بیشتری از غسل جنابت دارد، و همینطور مستحب است که در غسل حیض در محل حیض از خوشبویی استفاده کند.

مسلم (۳۳۲) از عائشه ـ رضی الله عنها ـ روایت کرده که اسماء ـ رضی الله عنها ـ از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ درباره‌ی غسل حیض پرسید، ایشان فرمود: یکی از شما آب و سِدر خود را برمی‌دارد و به خوبی وضو می‌گیرد، سپس آب بر سر خود می‌ریزد و آن را به شدت چنگ می‌زند تا آنکه به ته موهایش برسد، سپس تکه پارچه [یا پنبه‌ای] عطرآگین برمی‌دارد و آن را پاک می‌کند اسماء گفت: چطور با آن پاک می‌کند؟ فرمود: سبحان الله! با آن پاک می‌کنی! سپس عائشه گویی که انگار می‌خواست آن را پنهان کند [و دیگران نشوند، به آن زن] گفت: اثر خون را.

و از ایشان درباره‌ی غسل جنابت پرسید، پس فرمود: آب برمی‌دارد و به خوبی وضو می‌گیرد و سپس [آب] بر سرش می‌ریزد و چنگ می‌زند تا به ته موهایش برسد و سپس بر آن آب می‌ریزد.

سپس عائشه می‌گوید: بهترین زنان، زنان انصارند، حیا مانع‌شان نمی‌شد که در دین فقیه شوند.

اینجا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ در مورد چنگ زدن مو و استفاده از خوشبویی میان غسل حیض و غسل جنابت تفاوت قائل شده.

ثالثا:

گفتن بسم الله به هنگام وضو و غسل نزد جمهور فقها مستحب است و حنابله آن را واجب دانسته‌اند.

شیخ ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «گفتن بسم الله در مذهب [احمد] مانند وضو واجب است، و نصی در این باره نیست اما گفته‌اند: چون در وضو واجب شده پس من باب اولی در غسل واجب است زیرا [غسل] طهارت اکبر است.

اما قول صحیح این است که واجب نیست، نه در وضو و نه در غسل» (الشرح الممتع).

رابعا:

مضمضه و استنشاق در غسل لازم است، چنانکه مذهب حنفیه و حنابله بر آن است.

نووی ـ رحمه الله ـ در بیان اختلاف در این زمینه می‌گوید: «مذاهب علما درباره‌ی مضمضه و استنشاق چهار مذهب است:

یکی اینکه: این دو در وضو و غسل سنت است و این مذهب ما [شافعیان] است.

و مذهب دوم: این است که این دو در وضو و غسل واجب، و شرط صحت است که این از احمد مشهور است.

و سوم اینکه: این دو در غسل واجب است نه در وضو، و این قول ابوحنیفه و اصحاب اوست.

و چهارم: این است که استنشاق در وضو و غسل واجب است، نه مضمضه، و این روایتی از احمد است و ابن منذر می‌گوید: من بر این قول هستم» به طور مختصر از (المجموع: ۱/ ۴۰۰).

قول راجح و صحیح‌تر، قولِ دوم است یعنی وجوب مضمضه و استنشاق در غسل و اینکه این دو شرط صحت غسل هستند.

شیخ ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «برخی از علما گفته‌اند: غسل بدون این دو صحیح نیست، مانند وضو.

و گفته شده: بدون این دو صحیح است.

اما درست قول اول است؛ زیرا خداوند متعال می‌فرماید:

فاطَّهَّروا [مائده: ۶]

(پس خود را پاک سازید)

که این شامل همه‌ی بدن می‌شود و داخل بینی هم بخشی از این بدن است که باید پاک شود. برای همین پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ در وضو امر به پاک کردن آنان نموده چرا که داخل در فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ [مائده: ۶] است. و اگر این دو داخل در صورت باشد که در وضو شستنش واجب است، در غسل نیز داخل‌اند زیرا شستن در غسل تاکید بیشتری دارد» (الشرح الممتع).

پنجم: اگر در گذشته به علت ندانستن حکم مضمضه و استنشاق یا با استناد به کسانی که واجبش نمی‌دانند این کار را انجام نمی‌دادید، غسلتان صحیح است و نمازی که با این غسل خوانده‌اید هم درست است و لازم به اعاده‌اش نیست، زیرا همانطور که گذشت اختلاف علما درباره‌ی حکم مضمضه و استنشاق قوی است.

خداوند همه را برای آنچه خشنودی اوست توفیق دهد.

والله اعلم.