آیا حسن بن علی رضی الله عنهما بسیار ازدواج می‌کرد و بسیار طلاق می‌داد؟

چندین تن از علما این را ذکر کرده‌اند که حسن بن علی ـ رضی الله عنهما ـ بسیار ازدواج می‌کرد و بسیار طلاق می‌داد.

ابن کثیر ـ رحمه الله ـ می‌گوید:

گفته‌اند: او بسیار ازدواج می‌کرد و ممکن نبود در یک آن چهار زن آزاد نداشته باشد و بسیار طلاق و مهریه می‌داد. می‌گویند با هفتاد زن ازدواج کرده است البداية والنهایة (۸/ ۴۲).

ذهبی ـ رحمه الله ـ نیز شبیه این را در سیر أعلام النبلاء (۳/ ۲۵۳) نقل کرده است. همیچنین مراجعه نمایید به تاریخ دمشق ابن عساکر (۱۳/ ۲۵۱)، تاریخ الإسلام ذهبی (۴/ ۳۷) و محاضرات الأدباء راغب اصفهانی (۱/ ۴۰۸).

اما این را باید بدانیم که بسیاری از روایات تاریخی صحیح نیست، بنابراین باید درباره‌ی این روایت‌ها احتیاط به خرج دهیم به ویژه اگر مربوط به یکی از شخصیت‌های اسلامی و بزرگان مسلمان باشد.

حافظ عراقی ـ رحمه الله ـ در ألفية السیرة (صفحه‌ی ۱) می‌گوید: طالب علم بداند که کتب سِیَر [و تاریخ] صحیح و منکر را جمع‌آوری کرده‌اند.

شیخ عبدالرحمن المعلمی ـ رحمه الله ـ می‌گوید:

نیازِ تاریخ به شناخت احوال ناقلان وقایع تاریخی بیشتر از نیاز حدیث است؛ زیرا دروغ و آسان‌گیری در تاریخ بیشتر است.

علم الرجال وأهمیته (۲۴).

درباره‌ی اینکه حسن بن علی ـ رضی الله عنهما ـ با بیش از هفتاد زن یا نود زن ازدواج کرده و روایاتی مانند این هیچ سندی نیافتیم که بتوان به آن استناد کرد، بنابراین باید در پذیرش این روایات توقف نمود و در استناد به آن دقت کرد.

دکتر علی محمد صلابی در کتابش درباره‌ی حسن بن علی ـ رضی الله عنهما ـ (صفحه‌ی ۲۷) می‌گوید:

مورخان ذکر کرده‌اند که برخی از همسران وی خوله الفزازیة و جعدة بنت اشعث و عائشه خثعمیة و ام اسحاق بنت طلحة بن عبیدالله تمیمی و ام بشیر بنت ابی مسعود انصاری و هند بنت عبدالرحمن بن ابی بکر و ام عبدالله که دختر شلیل بن عبدالله برادر جریر بن عبدالله بجلی است و زنی از بنی ثقیف و زنی از بنی عمر بن اهیم منقری و زنی از بنی شیبان از آل همام بن مره هستند. شاید این تعداد کمی بیشتر باشد که چنانکه می‌بینید بر اساس عرف آن زمان زیاد نیست و هیچ ربطی به آن عدد ندارد. اما آنچه راویان آثار آورده‌اند که وی هفتاد زن و در برخی روایات نود زن و در برخی دیگر صد و پنجاه زن و حتی در برخی آثار سیصد زن داشته و روایاتی مانند این بسیار شاذ است و چنین عدد ادعایی بالایی، موضوع و ساختگی است. اما روایات وارد شده چنین است…

سپس ایشان به تخریج این روایات و بیان ضعف و سستی آن پرداخته که می‌توانید به خود این کتاب (صفحات ۲۸ تا ۳۱) مراجعه کنید.

وی ـ حفظه الله ـ سپس می‌گوید:

روایات تاریخی که اشاره به اعداد تخیلی درباره‌ی ازدواج‌های حسن بن علی دارند از نظر سند قابل اثبات نیست و در نتیجه با نظر به شبهات و ایراداتی که به آن وارد است قابل اعتماد نیست (صفحه‌ی ۳۱).

تا آنجا که می‌گوید:

«از اینجاست که اهمیت علم جرح و تعدیل و حکم بر روایات و نقش والایی که علمای حدیث در بیان ساختگی بودن این اخبار داشته‌اند، مشخص می‌شود.

برای همین پژوهشگران در تاریخ صدر اسلام را توصیه می‌کنیم که به نقد این روایات اهمیت دهند تا آنکه صحیح از ناصحیح آن مشخص شود و خدمتی بزرگ را تقدیم این امت کنند و مانند برخی از بزرگان که در نیت‌شان شکی نداریم ولی به سبب اعتماد بر روایات ضعیف و موضوع دچار اشتباه شده‌اند، در این تله نیافتند».

شاید این سخن حافظ ابن کثیر ـ رحمه الله ـ اشاره‌ای است به عدم صحت روایاتی که در این زمینه وارد شده: گفته‌اند او با هفتاد زن ازدواج کرده است آغاز سخن ایشان با صیغه‌ی تمریض (ضعف) یعنی گفته‌اند این احساس را وارد می‌کند که این روایات ثابت نیست یا حداقل ایشان سندی را که بتوان چیزی با آن ثابت شود نیافته است.

والله تعالی اعلم